Fėmijėt janė njė prej frytave mė tė rėndėsishėm tė jetės sė kėsaj bote.
Zhvillimit dhe edukimit tė tyre Islami i ka dhėnė njė dimension tejet tė rėndėsishėm, Kur'ani dhe sunneti i kan rregulluar nė mėnyrė precize marrėdhėnjet tona ndaj gjeneratave tė cilat na trashėgojnė.
1. Edukimi shoqėror
Sikur ēdo njeri, po ashtu edhe fėmiu ėshtė qenje shoqėrore, prandaj duhet pasur kujdes tė veēantė se si duhet qasur fėmiun nė shoqėri. Prindėrit duhet tė gjejnė mėnyrėn e sukseshme qė ta bėjnė kėtė, bile kur fėmiu fillon tė njohė botėn nė tė cilėn jeton.
Prindėrit janė tė obliguar qė fėmiut t'i ofrojnė rastin e shoqėrimit dhe komunikimit me tjerėt. Nė kėtė, gjithėsesi, shembulli mė i mirė ėshtė i Dėrguari i All-llahut s.a.v.s. dhe gjenerata e parė e muslimanėve, tė cilėt fėmijėt e tyre qė nga fillimi i bashkangjitėn nė jetėn shoqėrore, duke i dhėnė rast pėr t'u treguar dhe arritur ndjenjen e pėrgjegjėsisė.
I Dėrguari i All-llahut, s.a.v.s. ka nxitur shoqėrimin e fėmijėve me tė moshuarit, pėr tė njohur gjėrat e reja dhe arritur pėrvojė tė vlefshme.
Gjenerata e parė e muslimanėve kėtė e ka kuptuar seriozisht. Shembull ilustrativ ėshtė i djalit tė Omerit r.a. Abdullahut, i cili rregullisht ka vizituar xhaminė dhe tubimet e tė moshuarėve, edhe pse atėherė i kishte vetėm 5 vjeē. Nje rast siē e shėnon Buhariu dhe Muslimi, ka prezentuar me Pejgamberin s.a.v.s nė ligjeratėn nė tė cilėn i ka pyetur sahabėt: "Ekziston njė pemė, gjethet e tė cilės nuk bijnė, dhe i gjason muslimanit. Cila ėshtė kjo pemė?". Njerėzit menduan nė pemėt e shkretėtirės, ndėrsa Abdullahu tha: "Mė ra ndėr mend se kjo ėshtė palma. Desha ta them, por i vėrejta sahabėt e moshuar andaj u ndala. Pas heshtjes sė tyre, Pejgamberi, s.a.v.s tha: "Kjo ėsht palma". Ja pėrmenda babait tim, thotė mė tutje Abdullahu pėr ēfarė mė tha: "Sikur tė thoshe Palma, do tė dėshiroja mė shumė se ēdo gjė"! Nė transmetimin e Muxhahidit, nė mes tjerash qėndron: "Desha tė thoja, por ngurrova sepse isha mė i riu nga tė pranishmit", ndėrsa nė transmetimin e Nafiut ėshtė: "Vėrejta Ebu Bekrin dhe Omerin, tė cilėt nuk flisnin, andaj edhe unė ngurrova tė them diēka". Nė transmetimin e Ibn Hibbanit qėndron qė Omeri r.a. kur kuptoi se djali i tij e ka ditur pėrgjigjen nė atė pyetje, ka thėnė: "Sikur tė pėrgjigjeshe, do tė kisha dashur mė shumė se njė tufė tė devėve mė tė mira!"
Shiqoni zgjuarsinė e djalit tė Omerit r.a Abdullahut i cili si pesė vjeēar gjykon mirė kur dhe ēfarė duhet thėnė. I vėrejmė kualitetet e tij intelektuale qė nė atė moshė, por edhe ndjenja e shkėlqyer pėr sjellejn e kulturuar nė shoqėri?! Kjo, njėherit, ėshtė shkas i pjesmarrjes sė fėmiut nė jetėn shoqėrore, pas pėrgatitjes paraprake nė shtėpin e prindėve.
Pėrzierja e fėmijėve me tė moshuarit, si dhe pėrzierja e fėmijėve meshkuj e femra mundėson qė nė fėmijėrinė e hershme fėmijėt tė njihen dhe kėshtu tė pėrgatiten pėr jetėn bashkėshortore e cila i pret. Kėshtu si fėmijė dallojnė kualitetet, ndėrsa prindėrit duke pasur rastin tė komunikojnė me kėta fėmijė, vėrejnė aftėsitė e tyre dhe i kėshillojnė, kur fėmijėt e tyre tė rriten. Martesėn me individėt qė kanė kėto kualitete, e qė nė tė madhe do tė kontribojnė nė stabilitetin e martesės sė ardhshme dhe harmonisė sė tyre. Kėshtu Ab-dur-Rrezzak transmeton thėnjen e Omerit r.a i cili nxiste shikimin e ndėrsjellė tė fėmijve tė vegjėl, nė mėnyrė qė fėmijėt tė njihen dhe kėshtu qė dėshira pėr martesė nė kėto raste, tė zhvillohet qė nė fėmijėri.
Pejgamberi, s.a.v.s. shpesh i dėrgonte fėmijėt tek tė tjerėt pėr ndonjė nevojė. Kėtė me siguri nuk e ka bėrė pėr shkak tė nevojės, por qartazi, pėr shkak tė lirimit tė fėmijėve nė komunikim me tjerėt, arritjes sė ndjenjės sė pėrgjegjėsisė dhe mbi tė gjitha, nė tregimin e besimit ndaj fėmiut. E gjithė kjo ndikon nė zhvillimin e drejtė, pavarsinė e fėmiut dhe mundėson qė fėmiu tė arrijė sigurinė e nevojshme nė vete dhe kualitetet e tij.
Jan tė shumta hadithet e Pejgamberit, s.a.v.s. tė pėrmendur nė shumė pėrmbledhje tė haditheve tė cilat flasin pėr nevojėn e pjesėmarrjes sė fėmijėve nė jetėn shoqėrore. Duke lexuar pėrmbledhjet e haditheve vijmė deri te njohuritė e shumta mbi Pejgamberin, s.a.v.s. tė dhėnjes selam fėmijėve dhe nxitjen e fėmijėve tė ndihen tė barabartė nė shoqėrinė e tė rriturve.
Nėse pėrkujtojmė vizitat qė u bėnte fėmijėve tė sėmurė, kuptojmė se ai deshi tė bėjė me dije se ata janė pjesė e rėndėsishme e shoqėris ė dhe qė paraqesin pjesė tė sistemit tė pėrgjithshėm shoqėror, e qė kjo u jepte tėrėsi dhe siguri nė veten e tyre.
Edukimi nė sferėn e sjelljes
Kultura e sjelljes sė bukur ėshtė njė prej elementeve mė tė rėndėsishėm nė rastin e fėmiut. Nė fillim tė kėtij teksti ėshtė cituar hadithi i Pejgamverit, s.a.v.s. i cili preferon edukimin e fėmiut mbi dhėnjen e sadakasė (lėmoshės), e qė kėtij segmenti i jep vlerė tė veēantė dhe tregon pėr rėndėsinė e tij tė madhe. Kėshtu Ali b.el-Medini ka thėnė: "Trashėgimia nė rastin e fėmiut ėshtė mė e mirė se trashėgimia e pasurisė, sepse me edukatė arrihet dhe ruhet pasuria, nderi dhe dashuria vėllazėrore dhe bėhet sinteza ideale nė mes mirėsisė sė dunjasė dhe ahiretit!"
Enes b. Maliku r.a transmeton hadithin nė tė cilin Pejgamberi, s.a.v.s. theksoi: "Bėhuni fisnik ndaj fėmijėve tuaj dhe zbukuroni edukatėn e tyre."
Pejgamberi s.a.v.s. shfrytėzoi ēdo rast tė mėsoj fėmijėt nė sjellje tė drejtė dhe marrėdhėnje tė bukur ndaj prindėrve, e qė edhe ne gjithėsesi duhet tė shėrbehemi. Kėshtu Ebu Hurejre, r.a transmeton dhe pyeti djaloshin, kush ėshtė ky njeri, me ēfarė djaloshi u pėrgjigj qė ishte babai i tij. Atėherė i Dėrguari i All-llahut s.a.v.s. e kėshilloi: "Mos ecė para tij, mos e shaj, mos u ulė para tij dhe mos e thirrė nė emėr!" Imam Neveviu nė bazė tė kėtij transmetimi mendon se babai, mėsuesi dhe dietari ėshtė e ndaluar tė thirret nė emėr.
Mėsimi i fėmijėve, respekti i tė vjetėrit dhe obligimi i diturisė kanė rezultat nga vetė mėsimi islam. Pejgamberi s.a.v.s thekson nė hadithin tė cilin e transmeton Enes b.Maliku r.a: "Nuk ėshtė prej nesh ai i cili nuk ka ndjeshmėri ndaj tė rinjėve dhe respekt ndaj tė moshuarve!" Nė njė transmetim thuhet edhe: " Kush nuk i respekton dietarėt tanė!"
Bile edhe respekti ndaj dijetarėve preferohet mbi vetė prindėrit, siē thekson Jahja b. Muadhi: "Njerėzit e ditur nė ummetin e Muhammedit, a.s janė mė tė mėshirshėm se baballarėt dhe nėnat!". Nė pyetje: "Si ėshtė kjo?" u pėrgjigj: "Baballarėt dhe nėnat ruajnė fėmijėt nga zjarri i dunjasė qė tė mos digjen, ndėrsa njerėzit e ditur i ruajnė nga zjarri i ahiretit i cili ėshtė shumė mė i rėndė!"
I Dėrguari i All-llahut s.a.v.s. gjatė misionit tė tij profetik njėzet e tre vjeēarė ka kėshilluar mėnyrėn e sjelljes tė fėmijėve tanė, nė mėnyrė qė me kohė tė arrihet niveli i besimtarit ēfarė pritet nga ata. Kėshtu Pejgamberi ynė, s.a.v.s na porositi si t'i mėsojmė fėmijėt tanė t'i respektojnė vėllezėrit mė tė vjetėr dhe se vėllai mė i vjetėr ėshtė nė vend tė babait; mėnyrėn e kėrkimit tė lejės gjatė hyrjes nė shtėpi, e posaqėrisht kėrkimin e lejės nga prindėrit nė tre intervalet kohore, para agimit, pas namazit tė drekės dhe pas namazit tė jacisė, kur rrobat zhvishen, pastaj mėnyra dhe sjellja nė lidhje me konsumimin e ushqimit, pijės etj.
Duhet, posaqėrisht, tė mundohemi tė zhvillojmė dhe kujdesemi pėr ndjenjen e fėmijėve tanė pėr tė vėrtetėn, sinqeritetin, besnikėrinė dhe virtytet tjera morale tė cilat duhet t'i zbukurojnė Pejgamberi, s.a.v.s kėto cilėsi i ka zhvilluar tek fėmijėt dhe i ka nxitur prindėrit qė t'i kultivojnė dhe forcojnė.
Kėshtu, duhet tėrhequr vėrejtjėn secilit qė fėmijėve, nėse gėnjen edhe nė mahi, qė kėtė mos ta bėjė, sepse do t'i mėsoj nė kėtė ves tė keq. Pėr kėtė nuk duhet qė fėmiut t'i premtohet diē e mos t'i plotėsohet siē bėjnė shumica prej nesh.
Shpesh njerėzit i thonė fėmiut, qė nėse e bėn kėtė apo atė gjė, ose nėse kalon me sukses tė shkėlqyeshėm nė shkollė, do t'ia blejnė njė gjė tė caktuar, por kur fėmiu e plotėson detyrėn e tij, ata e anashkalojnė premtimin e tyre. Nė hadithin qė e transmeton Ebu Hurejre, r.a Pejgamberi s.a.v.s. qartė ndaloi: " Kush i thotė fėmiut tė vet eja do tė japė ty diē dhe nuk i jepė, do ti shėnohet gėnjeshtėr!"
12.07.08 15:28